فلسفه پرداخت خمس چيست؟
آنچه بيان مى‏شود، تنها بر اساس فهم ما از كتاب و سنت است و چه بسا وجوب خمس، حكمت و علل زيادى داشته باشد كه از ديدما مخفى مانده است:
1. ترديدى نيست كه اسلام به صورت يك مكتب اخلاقى، فلسفى و يا اعتقادى محض ظهور نكرد؛ بلكه به عنوان يك آيين جامع - كه تمام نيازمندى‏هاى مادى و معنوى در آن پيش‏بينى شده - پا به عرصه ظهور گذاشت. از سوى ديگر، اين مكتب از همان عصر پيامبر اسلام‏صلى الله عليه وآله با تأسيس حكومت همراه بود؛ در نتيجه براى اداره آن نياز به يك پشتوانه مالى غنى و منظم داشت كه بتواند در سايه تشكيل حكومت اسلامى از بينوايان، بيماران، بى‏سرپرستان، معلولان و يتيمان جامعه دستگيرى نمايد و اين خلأ اقتصادى را پر كند. خداوند متعال با نزول آيات زكات، دست يارى و رحمت بى‏پايانش را به كمك نبى اكرم‏صلى الله عليه وآله فرستاد و با واجب ساختن زكات، اين نقص و كاستى را برطرف كرد. اين فريضه الهى از ماليات‏هايى است كه در حقيقت جزو اموال عمومى جامعه اسلامى محسوب مى‏شود و نيز به غير بنى هاشم (سادات) اختصاص دارد و لذا مصارف آن عموماً موارد ياد شده است. ولى امام‏عليه السلام به عنوان رئيس حكومت نيز هزينه‏هايى دارد كه بايد تأمين شود. او براى پيشبرد نظام اسلامى و اداره جامعه، به بودجه فراوانى نياز دارد. فريضه خمس براى تأمين اين منظور، بر متمكنان جامعه واجب گرديده است.مكارم شيرازى، ناصر، يك صد و هشتاد پرسش و پاسخ، ص 423 - 425 و تعليقات على العروة، كتاب الخمس، ص 392. لذا در روايت از خمس به عنوان «وجه الاماره» ياد شده است.ر.ك: وسائل‏الشيعه، ج 6، كتاب‏الخمس، باب 2، ح 12.
2. خداوند متعال براى حفظ كرامت و عزت پيامبر اسلام، محل تأمين بودجه فقرا از بنى‏هاشم و منسوبان به آن حضرت را از خمس قرار داد و سهم آنان را قرين سهم خود و رسول فرمود تا زمينه تحقير نسبت به آنان را از بين ببرد؛ چون ممكن است برخى از مردم در پرداخت زكات به فقيران، يك نوع برترى براى خود و حقارتى نسبت به گيرنده احساس كنند. در حالى كه در پرداخت خمس و آنچه كه به عنوان «وجه الاماره» تلقى مى‏شود، قضيه عكس آن است و برترى براى گيرنده مى‏باشد.ر.ك: وسائل الشيعه، ج 6، ابواب قسمة الخمس، باب 1، ح 4 و 8.
3. خمس براى تأمين بودجه هر كار خيرى است كه امام بخواهد انجام دهد و براى هر موردى كه صلاح بداند، مصرف كند.«فما كان للّه فهو لرسوله يضعه حيث شاء»؛ «آنچه خاص خدا است، براى پيامبر اسلام است، هر جا صلاح بداند قرار مى‏دهد»: همان، ابواب الانفال، باب 1، ح 12.
4. خمس وسيله‏اى براى رشد و كمال انسان محسوب مى‏شود. همچنان كه هر فرد با انجام دادن هر وظيفه‏اى، مرحله‏اى از كمال را مى‏پيمايد؛ با اداى خمس به قصد قربت و بريدن از دنيا نيز وظيفه‏اش را انجام داده و خود را از گناهان پاك نموده و به سوى كمال ترقى مى‏كند.در مكاتبه امام‏رضاعليه السلام به يكى از يارانش آمده است: «ان اخراجه (خمس) مفتاح رزقكم و تمحيص ذنوبكم»؛ «پرداخت خمس كليد جلب روزى و وسيله آمرزش گناهان است»: همان، ابواب الانفال، باب 3، ح 2.
5. تحقق احياى دين خدا و پياده كردن حكومت اسلامى - كه هدف اصلى اين مكتب است -در همان مكاتبه آمده است «انّ الخمس عوننا على ديننا»؛ «خمس، كمك ما در پياده كردن دين خداست»: همان، ابواب‏الانفال، باب 3، ح 2. نياز به بودجه مستقل و جداى از بودجه زكات دارد. خمس ثروت بسيار عظيمى براى تأمين هزينه‏هاى يك انقلاب جهت رسيدن به حكومت عدل الهى است.
«قدرت» موجوديت دينى تشيع و زنده ماندن اين مكتب در طول عصر حضور و غيبت، بر اساس خمس استوار بوده است و به اهل‏بيت‏عليهم السلام و علما - كه وارثان آنان هستند - اين توانايى را داد تا با فشار و اختناق دستگاه ظلم در راه خدا ايستادگى كنند.